สามัญญลักษณะ (ไตรลักษณ์) 3 ประการ

สามัญลักษณะ หรือ ไตรลักษณ์ คือ ลักษณะที่เสมอกันของสังขารทั้งหลาย อาการที่เป็นเครื่องกำหนดหมายให้รู้ถึงความจริงของสภาวธรรมทั้งหลาย ที่เป็นอย่างนั้นตามธรรมดาของมัน คือทุกสิ่งทุกอย่างล้วนตกอยู่ในลักษณะเหล่านี้ทั้งหมด มี 3 ประการ ได้แก่

1. อนิจจตา

อนิจจตา ความเป็นของไม่เที่ยง หมายถึง ความไม่คงที่ ความไม่ยั่งยืน คือ สังขารทั้งหลายทั้งปวง ไม่ว่าจะมีชีวิตหรือไม่มีชีวิต ไม่ว่าจะเป็นนามธรรมหรือรูปธรรม ล้วนต้องเป็นไปตามกฎของความไม่เที่ยง เมื่อเกิดขึ้นมาแล้วต้องเสื่อมสลายไปในที่สุด ไม่สามารถคงอยู่ในสภาพเดิมได้

ลักษณะของอนิจจตามี 4 อย่าง คือ

1) เกิดขึ้นมาแล้วย่อมดับไป

2) แปรปรวนเปลี่ยนแปลงเรื่อยไป ไม่คงที่

3) ตั้งอยู่เพียงชั่วคราว ไม่ถาวร

4) แย้งต่อนิจจัง คือขัดต่อความเที่ยงแท้

2. ทุกขตา

ทุกขตา ความเป็นทุกข์ คือ ความเป็นของที่ไม่สามารถคงอยู่ในสภาพเดิมได้ เพราะถูกบีบคั้นจากอนิจจตาคือความเป็นของไม่เที่ยงนั่นเอง กล่าวคือ เมื่อสังขารทั้งหลายมีการแปรปรวนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา จึงต้องเปลี่ยนสภาพไปเรื่อย ๆ คงอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ ภาวะที่ถูกบีบบังคับให้คงอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้นี้ เรียกว่า ทุกขตา

ลักษณะของทุกขตา มี 4 ประการ คือ

1) ถูกบีบคั้นโดยการเกิดดับอยู่ตลอดเวลา

2) ทนได้ยาก คือทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้

3) เป็นที่ตั้งแห่งความทุกข์

4) แย้งต่อความสุข คือขัดกับความสุข

3. อนัตตตา

อนัตตตา ความเป็นของไม่ใช่ตัวตน หมายถึง สังขารทั้งหลายทั้งปวง ไม่มีความเป็นตัวตนที่แท้จริง เพราะเมื่อนำมาแยกส่วนออกแล้วก็พบแต่ความว่างเปล่า ไม่มีความเป็นสิ่งนั้น ๆ หลงเหลืออยู่ เช่น สิ่งที่เรียกว่า รถ เมื่อเราแยกส่วนประกอบต่าง ๆ ออกจากกัน นำล้อออกมา นำกระจกออกมา นำตัวถังออกมา นำส่วนประกอบทุกอย่างแยกออกมา สิ่งที่เรียกว่ารถก็ไม่เหลืออยู่ แต่ที่เราเรียกว่ารถ ก็เพราะนำส่วนประกอบต่าง ๆ มาประกอบกันเข้าแล้วสมมติว่าเป็นรถ เป็นต้น

ลักษณะของอนัตตา มี 4 อย่าง คือ

1) เป็นสภาวะที่ว่างเปล่า คือหาสภาวะที่แท้จริงไม่ได้ เป็นแต่เพียงธาตุประกอบกันเข้าเท่านั้น

2) หาเจ้าของมิได้ คือไม่มีใครเป็นเจ้าของ

3) ไม่อยู่ในอำนาจ คือไม่สามารถบังคับให้เป็นอย่างนั้นอย่างนี้ตามใจได้

4) แย้งต่ออัตตา