โกธํ ชเห วิปฺปชเหยฺย มานํ
สญฺโญชนํ สพฺพมติกฺกเมยฺย
ตนฺนามรูปสฺมึ อสชฺชมานํ
อกิญฺจนํ นานุปตนฺติ ทุกฺขา.
[คำอ่าน]
โก-ทัง, ชะ-เห, วิบ-ปะ-ชะ-ไห-ยะ, มา-นัง
สัน-โย-ชะ-นัง, สับ-พะ-มะ-ติก-กะ-ไม-ยะ
ตัน-นา-มะ-รู-ปัด-สะ-หมิง, อะ-สัด-ชะ-มา-นัง
อะ-กิน-จะ-นัง, นา-นุ-ปะ-ตัน-ติ, ทุก-ขา
[คำแปล]
“บุคคลพึงละความโกรธ พึงเลิกถือตัว พึงก้าวล่วงสังโยชน์ทั้งปวง (เพราะ) ทุกข์ทั้งหลาย ย่อมไม่ติดตามผู้ไม่ข้องอยู่ในนามรูป ไม่มีความกังวลนั้น.”
(พุทฺธ) ขุ.ธ. 25/44.
ความโกรธ เป็นกิเลสที่ทำให้จิตใจกำเริบเร่าร้อน หงุดหงิด กระวนกระวาย ไม่พอใจ อยากจะทำลายทำร้ายบุคคลผู้ที่ทำให้โกรธ
ความโกรธเมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมครอบงำจิตใจของสรรพสัตว์ให้กระทำตามอำนาจของมัน ทำให้ด่าเขาบ้าง ทำให้ทำร้ายเบียดเบียนเขาบ้าง ทำให้ฆ่าเขาบ้าง เรียกได้ว่า ความโกรธนั้นไม่มีดีเอาเสียเลย
แต่กระนั้น ความโกรธก็เป็นเหมือนเพื่อนสนิทของสรรพสัตว์ทั้งหลาย มันจะอยู่กับเรา อยู่ในใจของเรา รอเวลาแสดงตัวเมื่อมีสิ่งหนึ่งสิ่งใดที่ไม่น่าปรารถนามากระทบ และบัญชาให้เราทำตามอำนาจของมัน แล้วแต่มันจะสั่งการให้ทำ
ความถือตัวก็เป็นกิเลสอีกตัวหนึ่งที่เป็นเหมือนเพื่อนสนิทของสรรพสัตว์ มันจะนอนเนื่องอยู่ในสันดานของสรรพสัตว์ ทำให้เกิดความสำคัญตนต่าง ๆ นานา สำคัญตนว่าดีกว่าเขาบ้าง เสมอเขาบ้าง แย่กว่าเขาบ้าง ทำให้เกิดความเย่อหยิ่งจองหองลำพองตัว ทำให้ทำกรรมอันชั่วช้าลามกนานาประการได้
ส่วนสังโยชน์นั้น เป็นกิเลสที่ผูกมัดใจสรรพสัตว์ไว้กับทุกข์ในวัฏสงสาร สรรพสัตว์ไม่สามารถสลัดตนให้พ้นจากการเวียนว่ายตายเกิดได้ก็เพราะสังโยชน์นี้เป็นตัวการ สังโยชน์ มี 10 ประการ คือ
- สักกายทิฏฐิ ความเห็นว่าเป็นตัวของตน
- วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย
- สีลัพพตปรามาส ความถือมั่นศีลพรต
- กามราคะ ความกำหนัดในกาม
- ปฏิฆะ ความกระทบกระทั่งในใจ
- รูปราคะ ความติดใจในอารมณ์แห่งรูปฌาน
- อรูปราคะ ความติดในใจอารมณ์แห่งอรูปฌาน
- มานะ ความสำคัญตน
- อุทธัจจะ ความฟุ้งซ่าน
- อวิชชา ความไม่รู้จริง
พระพุทธเจ้าทรงสอนให้สาวกละความโกรธ ความถือตัว และสังโยชน์ทั้งหลายเหล่านี้เสียให้ได้ เพราะสิ่งเหล่านี้เป็นเหตุก่อให้เกิดทุกข์ เมื่อละได้แล้ว ก็เป็นอันทำลายทุกข์เสียได้ ความทุกข์ทั้งปวงย่อมไม่สามารถติดตามบุคคลผู้ละความโกรธ ความถือตัว และสังโยชน์ได้แล้ว.
