โกธํ ทเมน อุจฺฉินฺเท.
[คำอ่าน : โก-ทัง, ทะ-เม-นะ, อุด-ฉิน-เท]
“พึงตัดความโกรธ ด้วยความข่มใจ”
(นัย- องฺ.สตฺตก. 23/100)
ความโกรธ เมื่อเกิดขึ้นมาแล้ว จะทำให้บุคคลนั้น ๆ หงุดหงิด งุ่นง่าน รำคาญใจ อยากด่า อยากทำร้าย อยากทำลายข้าวของหรือบุคคลที่ทำให้โกรธถึงความพินาศย่อยยับไป เพื่อเป็นการระบายความโกรธ
ทมะ คือ ความข่มใจ เป็นธรรมที่ใช้ข่มความโกรธไว้เป็นลำดับแรก คือเมื่อความโกรธเกิดขึ้นมา เราใช้ทมะข่มมันไว้ ไม่ให้มันลุกลาม ไม่ให้มันเจริญขึ้น ควบคุมมันไว้ให้อยู่ในอำนาจของเรา
ถ้าเรามีทมะประจำใจ รู้จักข่มใจในเมื่อความโกรธเกิดขึ้นเช่นนี้ จะทำให้ความโกรธครอบงำจิตใจของเราไม่ได้ เมื่อความโกรธอยู่ในความควบคุม เราจะมีสติปัญญาพอที่จะใช้ธรรมะข้ออื่น ๆ มากำราบความโกรธให้เบาบางลงได้อีก
เพราะฉะนั้น ทมะ คือความข่มใจนี้ จึงเป็นปราการด่านแรกที่จะป้องกันความโกรธไม่ให้ลุกลามใหญ่โต เป็นธรรมะที่ควรทำให้มีในจิตใจ จะได้ใช้ข่มความโกรธเสียได้ทันท่วงทีถ้ามันเกิดขึ้นมา
