ทวาร แปลว่า ประตู ทาง หรือช่องทาง มีความหมายเป็น 2 นัย คือ นัยที่ 1 หมายถึงช่องทางในการรับรู้อารมณ์ มี 6 อย่าง เรียกว่า ทวาร 6 นัยที่ 2 หมายถึงช่องทางในการทำกรรม มี 3 ทาง เรียกว่า ทวาร 3 ในที่นี้จะกล่าวถึงทวาร 6 คือ
- จักขุทวาร ทวารคือตา เป็นช่องทางในการรับรู้อารมณ์ภายนอก หรืออายตนะภายนอก คือ รูป
- โสตทวาร ทวารคือหู เป็นช่องทางในการรับรู้อารมณ์ภายนอก หรืออายตนะภายนอก คือ เสียง
- ฆานทวาร ทวารคือจมูก เป็นช่องทางในการรับรู้อารมณ์ภายนอก หรืออายตนะภายนอก คือ กลิ่น
- ชิวหาทวาร ทวารคือลิ้น เป็นช่องทางในการรับรู้อารมณ์ภายนอก หรืออายตนะภายนอก คือ รส
- กายทวาร ทวารคือกาย เป็นช่องทางในการรับรู้อารมณ์ภายนอก หรืออายตนะภายนอก คือ โผฏฐัพพะ
- มโนทวาร ทวารคือใจ เป็นช่องทางในการรับรู้อารมณ์ภายนอก หรืออายตนะภายนอก คือ ธรรมารมณ์
ทวาร 6 นี้ ก็คืออายตนะภายใน 6 ประการ นั่นเอง