อภิญญา 6 ประการ

อภิญญา แปลว่า ความรู้ที่ยิ่งยวด หรือ ความรู้พิเศษเฉพาะ เป็นคุณสมบัติพิเศษของพระอรหันต์ประเภทเจโตวิมุตติ คือผู้ที่เจริญสมถกรรมฐานจนได้ฌานสมาบัติ 8 ตามลำดับ แล้วจึงนำฌานนั้นมาเป็นบาทฐานในการเจริญวิปัสสนา จนสำเร็จอรหัตตผล

อภิญญานั้นมี 6 ประการ คือ

1. อิทธิวิธิ

อิทธิวิธิ ญาณที่ทำให้สามารถแสดงฤทธิ์ต่าง ๆ ได้ เช่น สามารถเหาะได้ ดำดินได้ เดินบนน้ำได้ หายตัวได้ เป็นต้น

2. ทิพพโสต

ทิพพโสต ญาณที่ทำให้มีหูทิพย์ คือ สามารถได้ยินเสียงต่าง ๆ ได้ตามที่ต้องการ ทั้งในที่ไกลและที่ใกล้ ทั้งเสียงทั่วไปหรือเสียงทิพย์

3. เจโตปริยญาณ

เจโตปริยญาณ ญาณที่ทำให้กำหนดใจคนอื่นได้ คือ สามารถกำหนดรู้ความคิดของผู้อื่นได้ หรือดักใจคนอื่นได้ รู้ว่าใครคิดอะไร ดีหรือไม่ดี เป็นต้น

4. ปุพเพนิวาสานุสสติ

ปุพเพนิวาสานุสสติ ญาณที่ทำให้ระลึกชาติได้ คือ สามารถรู้อดีตชาติของตนเองและผู้อื่นได้ เช่น รู้ว่าชาติก่อนตนเองเกิดเป็นอะไร หรือคนนั้นคนนี้เกิดเป็นอะไรในชาติก่อน มีความเกี่ยวข้องกับตนอย่างไร ทำกรรมอะไรไว้บ้าง เป็นต้น

5. ทิพพจักขุ

ทิพพจักขุ ญาณที่ทำให้มีตาทิพย์ คือ สามารถมองเห็นการเกิดและการตายของสัตว์ทั้งหลาย มองเห็นเหตุการณ์ความเป็นไปตามอำนาจแห่งกรรมของสัตว์ทั้งหลาย สามารถมองเห็นทุกข์สิ่งได้ตามต้องการแม้ไม่ได้อยู่ในที่นั้น ๆ

6. อาสวักขยญาณ

อาสวักขยญาณ ญาณที่ทำให้อาสวะสิ้นไป คือ ความรู้แจ้งในธรรมอันเป็นที่สิ้นไปแห่งกิเลสาสวะทั้งหลาย คืออริยสัจ 4 อันเป็นเหตุนำตนให้เข้าถึงความหลุดพ้นจากกิเลสาสวะทั้งปวงด้วยอำนาจแห่งเจโตวิมุตติหรือปัญญาวิมุตติ