วิญญาณ 5 ประการ

วิญญาณ คือ ความรู้แจ้งอารมณ์ หมายถึง ระบบการรับรู้ของจิตที่เกิดจากการที่อายตนะภายในกับอายตนะภายนอกกระทบกัน เป็นหน้าที่หรืออาการอย่างหนึ่งของจิต จำแนกออกไปตามประสาทสัมผัสที่รับรู้อารมณ์ภายนอก มี 5 ประการ คือ

1. จักขุวิญญาณ

จักขุวิญญาณ ความรู้อารมณ์ทางตา คือ การรู้รูปด้วยตา การเห็น เมื่ออายตนะภายในคือตา กระทบอายตนะภายนอกคือรูป เกิดจักขุวิญญาณขึ้นมา ทำให้รู้ว่ารูปนั้นมีลักษณะอย่างไร มีสีอย่างไร เป็นต้น

2. โสตวิญญาณ

โสตวิญญาณ ความรู้อารมณ์ทางหู คือ การรู้เสียงด้วยหู การได้ยิน เมื่ออายตนะภายในคือหู กระทบอายตนะภายนอกคือเสียง เกิดโสตวิญญาณขึ้นมา ทำให้รู้ว่าเสียงนั้นมีลักษณะอย่างไร เบาหรือดัง เป็นต้น

3. ฆานวิญญาณ

ฆานวิญญาณ ความรู้อารมณ์ทางจมูก คือ การรู้กลิ่นด้วยจมูก การได้กลิ่น เมื่ออายตนะภายในคือจมูก กระทบอายตนะภายนอกคือกลิ่น เกิดฆานวิญญาณขึ้นมา ทำให้รู้ว่ากลิ่นนั้นมีลักษณะอย่างไร เหม็นหรือหอม เป็นต้น

4. ชิวหาวิญญาณ

ชิวหาวิญญาณ ความรู้อารมณ์ทางลิ้น คือ การรู้รสด้วยลิ้น เมื่ออายตนะภายในคือลิ้น กระทบอายตนะภายนอกคือรส เกิดชิวหาวิญญาณขึ้นมา ทำให้รู้ว่ารสนั้นมีลักษณะอย่างไร เผ็ด หวาน มัน หรือเค็ม เป็นต้น

5. กายวิญญาณ

กายวิญญาณ ความรู้อารมณ์ทางกาย คือ การรู้โผฏฐัพพะด้วยกาย การรู้สึกกายสัมผัส เมื่ออายตนะภายในคือกาย กระทบอายตนะภายนอกคือโผฏฐัพพะ ทำให้รู้ว่าโผฏฐัพพะนั้นมีลักษณะอย่างไร เย็น ร้อน อ่อน หรือแข็ง เป็นต้น

นอกจากวิญญาณ 5 แล้ว ยังมีอีกหมวดหนึ่งคือ วิญญาณ 6 ซึ่งก็ได้แก่วิญญาณทั้ง 5 ประการนี้ รวมกับมโนวิญญาณ คือความรู้อารมณ์ทางใจ อีกหนึ่ง จึงเป็นวิญญาณ 6