ทิศ 6 ประการ

ทิศ ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงทิศโดยทั่วไปมีทิศเหนือเป็นต้น แต่หมายถึงบุคคลที่มีความเกี่ยวข้องกับตัวเราโดยฐานะและหน้าที่ 6 ประเภท พระพุทธเจ้าทรงนำบุคคลเหล่านั้นมาเปรียบเทียบกับทิศทั้ง 6 และแสดงหลักการปฏิบัติต่อบุคคลเหล่านั้นไว้ ดังนี้

1. ปุรัตถิมทิศ ทิศเบื้องหน้า ได้แก่ มารดาบิดา

ปุรัตถิมทิศ ทิศเบื้องหน้า ได้แก่ มารดาบิดา มารดาบิดา จัดว่าเป็นทิศเบื้องหน้า เพราะท่านเป็นผู้มีอุปการะแก่เรามาก่อนคนอื่นทั้งหมด เป็นผู้ให้กำเนิดเรา ชุบเลี้ยงเรามาจนเติบใหญ่ สอนให้เราเดิน สอนให้เราพูด สอนให้เรากิน เป็นต้น เรียกว่าเป็นผู้มีบุญคุณต่อเราก่อนคนอื่นทั้งหมด

บุตรธิดาพึงกระทำตอบแทนบุญคุณมารดาบิดาด้วยการปฏิบัติดังนี้

ท่านเลี้ยงเรามาแล้ว พึงเลี้ยงท่านตอบแทน
ช่วยทำกิจการงานของท่านให้สำเร็จลุล่วง
ดำรงวงศ์สกุล
ประพฤติตัวให้เกมาะสมกับความเป็นทายาทรับทรัพย์มรดก
เมื่อท่านล่วงลับไปแล้วทำบุญอุทิศให้ท่าน

ผู้เป็นมารดาบิดาพึงอนุเคราะห์บุตรด้วยการปฏิบัติดังนี้

ห้ามปรามจากความชั่ว
ให้ตั้งอยู่ในความดี
ให้ศึกษาศิลปวิทยา
หาคู่ครองที่สมควรให้
มอบทรัพย์สมบัติให้ในโอกาสอันควร

2. ทักขิณทิศ ทิศเบื้องขวา ได้แก่ ครูอาจารย์

ทักขิณทิศ ทิศเบื้องขวา ได้แก่ ครูอาจารย์ ครูอาจารย์ เป็นผู้ประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้แก่เรา อบรมคุณธรรมจริยธรรมให้แก่เรา ทำให้เรามีวิชาความรู้สำหรับประกอบสัมมาชีพ มีคุณธรรมจริยธรรมในการดำรงชีวิต ถ้าขาดครูอาจารย์คอยถ่ายทอดวิชาความรู้เสียแล้ว เราย่อมไม่มีวิชาความรู้ในการดำรงชีวิต ดังนั้น ครูอาจารย์จึงจัดเป็นทักขิไณยบุคคลที่ควรแก่การเคารพบูชา เพราะความรู้เปรียบเสมือนมือขวาของคน ดังนั้น ครูอาจารย์ผู้ถ่ายทอดวิชาความรู้ จึงจัดอยู่ในทิศเบื้องขวา

ศิษย์พึงทดแทนบุณคุณครูอาจารย์ด้วยการปฏิบัติดังนี้

ด้วยการลุกต้อนรับ
ด้วยการเข้าไปหา (เพื่อคอยรับใช้)
ด้วยเชื่อฟัง ใฝ่ใจเรียน
ด้วยอุปัฏฐาก
ด้วยการเรียนศิลปวิทยาโดยเคารพ

ครูอาจารย์ พึงอนุเคราะห์ศิษย์ดังนี้

ฝึกฝนแนะนำให้เป็นคนดี
สอนให้เข้าใจแจ่มแจ้ง
สอนศิลปวิทยาให้สิ้นเชิง
ยกย่องให้ปรากฏในหมู่คณะ
สร้างความคุ้มภัยในสารทิศ

3. ปัจฉิมทิศ ทิศเบื้องหลัง ได้แก่ บุตรและภรรยา

ปัจฉิมทิศ ทิศเบื้องหลัง ได้แก่ บุตรและภรรยา บุตรและภรรยาเป็นผู้ติดตามคอยสนับสนุนอยู่ข้างหลัง จึงจัดอยู่ในทิศเบื้องหลัง

ผู้เป็นสามี พึงปฏิบัติต่อภรรยาดังนี้

ยกย่องให้เกียรติสมกับฐานะที่เป็นภรรยา
ไม่ดูหมิ่น
ไม่นอกใจ
มอบความเป็นใหญ่ในงานบ้านให้
หาเครื่องประดับมาให้เป็นของขวัญตามโอกาส

ผู้เป็นภรรยา พึงปฏิบัติตัวดังนี้

จัดงานบ้านให้เรียบร้อย
สงเคราะห์ญาติมิตรทั้งสองฝ่ายด้วยดี
ไม่นอกใจ
รักษาทรัพย์สมบัติที่หามาได้
ขยันไม่เกียจคร้านในงานทั้งปวง

4. อุตตรทิศ ทิศเบื้องซ้าย ได้แก่ มิตรสหาย

อุตตรทิศ ทิศเบื้องซ้าย ได้แก่ มิตรสหาย มิตรสหาย จัดว่าเป็นทิศเบื้องซ้าย เพราะเป็นผู้เคียงบ่าเคียงไหล่ในการต่อสู้กับอุปสรรคและอันตรายต่าง ๆ และเป็นกำลังสนับสนุนให้บรรลุความสำเร็จ

บุคคลพึงบำรุงมิตรสหาย ผู้เป็นทิศเบื้องซ้าย ดังนี้

เผื่อแผ่แบ่งปัน
พูดจามีน้ำใจ
ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน
มีตนเสมอ ร่วมสุขร่วมทุกข์กัน
ซื่อสัตย์จริงใจต่อกัน

มิตรสหายพึงอนุเคราะห์ตอบ ดังนี้

เมื่อเพื่อนประมาท ช่วยรักษาป้องกัน
เมื่อเพื่อนประมาท ช่วยรักษาทรัพย์สมบัติของเพื่อน
ในคราวมีภัย เป็นที่พึ่งได้
ไม่ละทิ้งในยามทุกข์ยาก
นับถือตลอดถึงวงศ์ญาติของมิตร

5. เหฏฐิมทิศ ทิศเบื้องล่าง ได้แก่ บ่าว คนรับใช้

เหฏฐิมทิศ ทิศเบื้องล่าง ได้แก่ บ่าว คนรับใช้ บ่าว คนรับใช้ หรือลูกน้อง จัดว่าเป็นทิศเบื้องล่าง เพราะเป็นผู้ช่วยทำงานต่าง ๆ เป็นฐานกำลังให้

นายพึงบำรุงคนรับใช้และคนงาน ผู้เป็นทิศเบื้องล่าง ดังนี้

จัดการงานให้ทำตามความเหมาะสมกับกำลังความสามารถ
ให้ค่าจ้างรางวัลสมควรแก่งานและความเป็นอยู่
จัดสวัสดิการดี มีช่วยรักษาพยาบาลในยามเจ็บไข้ เป็นต้น
ได้ของแปลกๆ พิเศษมา ก็แบ่งปันให้
ให้มีวันหยุดและพักผ่อนหย่อนใจตามโอกาสอันควร

คนรับใช้และคนงานพึงอนุเคราะห์นาย ดังนี้

เริ่มทำการงานก่อนนาย
เลิกงานทีหลังนาย
ถือเอาแต่ของที่นายให้
ทำการงานให้เรียบร้อยและดียิ่งขึ้น
นำเกียรติคุณของนายไปเผยแพร่

6. อุปริมทิศ ทิศเบื้องบน ได้แก่ สมณพราหมณ์

อุปริมทิศ ทิศเบื้องบน ได้แก่ สมณพราหมณ์ คำว่า สมณพราหมณ์ หมายถึง พระสงฆ์ จัดเป็นทิศเบื้องบน เพราะเป็นผู้สูงด้วยคุณธรรม และเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณ

คฤหัสถ์พึงบำรุงพระสงฆ์ ผู้เป็นทิศเบื้องบน ดังนี้