ยถาปจฺจยํ ปวตฺตนฺติ “สิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ย่อมเป็นไปตามปัจจัย”

ยถาปจฺจยํ ปวตฺตนฺติ.

[คำอ่าน : ยะ-ถา-ปัด-จะ-ยัง, ปะ-วัด-ตัน-ติ]

“สิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น ย่อมเป็นไปตามปัจจัย”

(ร.ร. ๔)

สิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่ง หมายถึง สังขาร มี ๒ อย่าง ได้แก่ อุปาทินนกสังขาร สังขารที่มีใจครอง ได้แก่ คน สัตว์ สิ่งมีชีวิต และ อนุปาทินนกสังขาร สังขารที่ไม่มีใจครอง ได้แก่ วัตถุสิ่งของทุกอย่างที่ไม่มีชีวิต

สังขารทั้งปวงดังที่กล่าวมา ล้วนแต่เป็นไปตามปัจจัยที่ปรุงแต่งมันขึ้นมาทั้งสิ้น มีความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป เป็นธรรมดา ไม่มีสิ่งใดเลยที่จะคงอยู่ถาวร จะต้องเสื่อมสลายไปตามธรรมชาติของมันทั้งสิ้น

ดังนั้น เราจึงไม่ควรยึดมั่นถือมั่นในสังขารทั้งปวง เพราะเมื่อไปยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา เราย่อมไม่สามารถพ้นไปจากความทุกข์ได้ ควรทำใจให้เป็นกลาง ๆ ปล่อยวางในสิ่งทั้งปวงเสีย

หากผู้ใดปล่อยวางเสียได้ ไม่ยึดมั่นถือมั่นในสังขารทั้งหลาย จิตใจของผู้นั้นก็จะไม่ตกอยู่ภายใต้การคุกคามของความทุกข์ คือไม่ถูกความทุกข์เพราะความเปลี่ยนแปลงของสิ่งทั้งหลายครอบงำ สามารถใช้ชีวิตอยู่ได้อย่างธรรมดา ๆ ในสภาวะที่เต็มไปด้วยความทุกข์