คำว่า “ทุจริต” แปลว่า ความประพฤติชั่ว คือความประพฤติที่เป็นบาปอกุศล ผิดศีลธรรม เป็นการกระทำที่ก่อทุกข์ก่อโทษให้แก่ตนเองและผู้อื่น มี 3 อย่าง คือ
1. กายทุจริต ความประพฤติชั่วทางกาย
กายทุจริต หรือ ความประพฤติชั่วทางกาย หมายเอาการกระทำความชั่วที่บุคคลแสดงออกหรือประพฤติทางกาย 3 อย่าง คือ
- ปาณาติบาต คือ การฆ่าสัตว์ตัดชีวิต หมายถึง การมีเจตนาทำให้ผู้อื่น (ทั้งมนุษย์และสัตว์ดิรัจฉาน) ตายไป
- อทินนาทาน คือ การถือเอาทรัพย์สินที่ผู้อื่นมิได้ให้ ถือเอาโดยเจ้าของเขาไม่ยินยอม เช่น ขโมย ฉกชิงวิ่งราว แย่งเอาซึ่งหน้า แอบเปลี่ยนเอาของเขา ตู่เอาของเขา ฉ้อ ยักยอก ปล้น เป็นต้น
- กาเมสุมิจฉาจาร คือ การประพฤติผิดในกาม เช่น เป็นชู้กับสามีภรรยาคนอื่น
2. วจีทุจริต ความประพฤติชั่วทางวาจา
วจีทุจริต หรือ ความประพฤติชั่วทางวาจา หมายเอาการกระทำความชั่วที่บุคคลแสดงออกหรือประพฤติทางวาจาหรือคำพูด มี 4 อย่าง คือ
- มุสาวาท คือ การพูดปด การโกหก
- ปิสุณวาจา คือ การพูดส่อเสียด พูดยุยงให้คนอื่นแตกสามัคคีกัน
- ผรุสวาจา คือ การพูดคำหยาบคาย
- สัมผัปปลาป คือ การพูดเพ้อเจ้อ
3. มโนทุจริต ความประพฤติชั่วทางใจ
มโนทุจริต หรือ ความประพฤติชั่วทางใจ หมายเอาการทำความชั่วที่บุคคลแสดงออกหรือประพฤติทางใจ หรือที่เรียกว่า ความคิดชั่ว มี 3 อย่าง คือ
- อภิชฌา คือ ความโลภอยากได้ของคนอื่นมาเป็นของตนเองในทางที่ไม่ถูกต้อง
- พยาบาท คือ ความคิดปองร้ายคนอื่น
- มิจฉาทิฏฐิ คือ ความเห็นที่ผิดจากทำนองคลองธรรม
ทุจริต 3 ข้อใหญ่ 10 ข้อย่อยนี้ รวมเรียกว่า อกุศลกรรมบถ 10 เป็นสิ่งที่ไม่พึงประพฤติ เพราะเป็นทางแห่งความเสื่อมในโลกนี้ และเป็นทางแห่งทุคติในสัมปรายภพ
