พระอรหันต์ 5 ประเภท

พระอรหันต์ หมายถึง ผู้ห่างไกลจากกิเลส จัดเป็นพระอริยบุคคลชั้นสูงสุดในบรรดาพระอริยบุคคล 4 ประเภท พระอรหันต์นั้น ถือว่าเป็นผู้หมดกิเลสเหมือนกันทั้งหมด แต่จะมีคุณสมบัติหรือคุณพิเศษแตกต่างกันไปบ้าง ท่านแบ่งพระอรหันต์ออกเป็น 2 ประเภทบ้าง 4 ประเภทบ้าง 5 ประเภทบ้าง ในที่นี้จะกล่าวถึงพระอรหันต์ 5 ประเภท คือ

1. ปัญญาวิมุต

ปัญญาวิมุต คือ ผู้หลุดพ้นด้วยอำนาจแห่งปัญญา ได้แก่ พระอรหันต์ผู้บำเพ็ญวิปัสสนากรรมฐานล้วน ๆ ไม่ได้บำเพ็ญสมถกรรมฐานเป็นเบื้องต้น บำเพ็ญวิปัสสนาอย่างเดียวจนเกิดความรู้แจ้งเห็นจริงในสิ่งทั้งปวง และบรรลุอรหัตตผล สำเร็จเป็นพระอรหันต์ ละกิเลสได้อย่างสิ้นเชิง

2. อุภโตภาควิมุต

อุภโตภาควิมุต คือ ผู้หลุดพ้นทั้งสองส่วน ได้ทังเจโตวิมุตติและปัญญาวิมุตติ หมายถึง พระอรหันต์ผู้ที่เจริญสมถะจนได้ฌานสมาบัติแล้วจึงเจริญวิปัสสนาต่อจนสำเร็จอรหัตตผล

3. เตวิชชะ

เตวิชชะ แปลว่า ผู้ได้วิชชา 3 หมายถึง พระอรหันต์ผู้ได้บรรลุวิชชา 3 หรือมีคุณสมบัติพิเศษ 3 ประการ ได้แก่

1. ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ มีความสามารถในการระลึกชาติได้
2. จุตูปปาตญาณ มีความสามารถในการล่วงรู้การตายและการเกิดของสรรพสัตว์ได้
3. อาสวักขยญาณ สามารถทำอาสวะให้สิ้นไปได้

4. ฉฬภิญญะ

ฉฬภิญญะ แปลว่า ผู้ได้อภิญญา 6 หมายถึง พระอรหันต์ผู้สำเร็จอภิญญา 6 ประการ คือ

1. อิทธิวิธิ สามารถแสดงฤทธิ์ได้
2. ทิพพโสต มีหูทิพย์
3. เจโตปริยญาณ สามารถอ่านใจคนอื่นได้
4. ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ สามารถระลึกชาติได้
5. ทิพพจักขุ มีตาทิพย์
6. อาสวักขยญาณ สามารถทำอาสวะให้สิ้นไปได้

5. ปฏิสัมภิทัปปัตตะ

ปฏิสัมภิทัปปัตตะ แปลว่า ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา 4 หมายถึง พระอรหันต์ผู้สำเร็จปฏิสัมภิทา 4 ประการ คือ

1. อัตถปฏิสัมภิทา มีปัญญาแตกฉานในอรรถ
2. ธัมมปฏิสัมภิทา มีปัญญาแตกฉานในธรรม
3. นิรุตติปฏิสัมภิทา มีปัญญาแตกฉานในนิรุกติ (ภาษา)
4. ปฏิภาณปฏิสัมภิทา มีปัญญาแตกฉานในปฏิภาณ