ชิฆจฺฉา ปรมา โรคา สงฺขารา ปรมา ทุกฺขา
เอตํ ญตฺวา ยถาภูตํ นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ.
[คำอ่าน]
ชิ-คัด-ฉา, ปะ-ระ-มา, โร-คา….สัง-ขา-รา, ปะ-ระ-มา, ทุก-ขา
เอ-ตัง, ยัด-ตะ-วา, ยะ-ถา-ภู-ตัง….นิบ-พา-นัง, ปะ-ระ-มัง, สุ-ขัง
[คำแปล]
“ความหิวเป็นโรคอย่างยิ่ง สังขารเป็นทุกข์อย่างยิ่ง รู้ข้อนั้นตามเป็นจริงแล้ว ดับเสียได้ เป็นสุขอย่างยิ่ง.”
(พุทฺธ) ขุ.ธ. 25/42.
มนุษย์และสัตว์ทั้งหลายบนโลกใบนี้ สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยการบริโภคอาหาร อาหารเป็นสิ่งที่ช่วยหล่อเลี้ยงชีวิตให้สามารถดำรงอยู่ได้ ถ้าขาดอาหารเสียแล้ว ชีวิตก็ไม่สามารถดำรงอยู่ได้นาน
ร่างกายของคนเรานี้ต้องการอาหารอยู่ตลอดเวลา เมื่อขาดอาหารก็แสดงอาการที่เราเรียกว่า หิว คือความอยากอาหาร เมื่อเกิดความหิวขึ้นมาก็ต้องหาอาหารมารับประทาน เมื่อรับประทานอาหารอิ่มเพียงพอต่อความต้องการของร่างกายแล้ว ความหิวนั้นก็หายไป เมื่อร่างกายย่อยอาหารนั้นและนำส่วนที่เป็นประโยชน์ไปหล่อเลี้ยงร่างกายแล้ว ความหิวก็กลับเกิดขึ้นมาใหม่ เป็นอยู่อย่างนี้ไม่จบสิ้น จึงถือได้ว่า ความหิวเป็นโรคที่ต้องคอยบำบัดรักษาตลอดชีวิต แต่รักษาอย่างไรก็ไม่หาย ได้เพียงบรรเทาเมื่อเกิดอาการเท่านั้น ไม่เหมือนโรคอื่น ๆ ที่สามารถรักษาให้หายได้ ดังนั้น ความหิวจึงจัดว่าเป็นโรคอย่างยิ่ง เพราะรักษาไม่หาย
สังขารทั้งหลาย เป็นสิ่งที่เป็นไปตามกฎพระไตรลักษณ์ คือ เป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้แน่นอน มีการแปรปรวนเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เป็นทุกข์ คือไม่สามารถทนอยู่ในสภาพเดิมได้ และเป็นอนัตตา คือไม่สามารถควบคุมหรือบังคับบัญชาได้
ความทุกข์ทั้งปวงที่เกิดขึ้นกับเหล่าสรรพสัตว์ ก็รวมลงที่สังขารนี้ เกิดที่สังขารนี้ และเกิดเพราะสังขารนี้ ดังนั้นจึงกล่าวได้ว่า สังขารเป็นทุกข์อย่างยิ่ง
นิพพาน แปลว่า ดับ หมายถึง ความดับกิเลสตัณหาทั้งปวงอันเป็นสาเหตุแห่งการเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏที่ถือว่าเป็นห้วงทะเลแห่งความทุกข์ เมื่อบุคคลสามารถเข้าถึงนิพพานได้ ก็หมดเชื้อหมดยางที่จะทำให้กลับมาเกิดในสังสารวัฏอีก เป็นการดับทุกข์ได้สิ้นเชิง เข้าถึงเอกันตบรมสุข ซึ่งเป็นความสุขที่ไม่ต้องกลับมาทุกข์อีกแล้ว ดังนั้น พระพุทธองค์จึงตรัสว่า นิพพานเป็นสุขอย่างยิ่ง.
