มคฺคานฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ สจฺจานํ จตุโร ปทา
วิราโค เสฏฺโฐ ธมฺมานํ ทิปทานญฺจ จกฺขุมา.
[คำอ่าน]
มัก-คา-นัด-ถัง-คิ-โก, เสด-โถ….สัด-จา-นัง, จะ-ตุ-โร, ปะ-ทา
วิ-รา-โค, เสด-โถ, ทำ-มา-นัง…..ทิ-ปะ-ทา-นัน-จะ, จัก-ขุ-มา
[คำแปล]
“บรรดาทางทั้งหลาย ทางมีองค์ 8 ประเสริฐสุด บรรดาสัจจะทั้งหลาย บท 4 ประเสริฐสุด บรรดาธรรมทั้งหลาย วิราคธรรมประเสริฐสุด และบรรดาสัตว์ 2 เท้าทั้งหลาย พระพุทธเจ้าผู้มีจักษุประเสริฐสุด.”
(พุทฺธ) ขุ.ธ. 25/51.
ทางมีองค์แปด ได้แก่ อริยมรรคมีองค์ 8 ประการ ประกอบด้วย สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ
อริยมรรคมีองค์แปดนี้ เป็นหนทางที่ประเสริฐที่สุดในบรรดาทางทั้งหลาย เพราะเป็นทางที่จะนำพาบุคคลเข้าสู่ความพ้นทุกข์อย่างถาวรได้
บท 4 ในสัจจะทั้งหลาย หมายถึงอริยสัจ 4 ประการ คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค อริยสัจทั้ง 4 ประการนี้ เป็นธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้และนำมาสั่งสอนชาวโลกทั้งหลายให้รู้ตามและปฏิบัติตาม เป็นหลักความจริงอันประเสริฐอันกล่าวถึงความทุกข์ทั้งปวงในโลก สาเหตุที่ทำให้เกิดความทุกข์ ความดับไปแห่งทุกข์เหล่านั้น และวิธีที่จะทำให้ถึงความพ้นทุกข์ อริยสัจสี่ประการนี้ ถือว่าประเสริฐที่สุดในบรรดาสัจจะทั้งปวง
วิราคธรรม แปลว่า ธรรมอันปราศจากราคะ ซึ่งหมายถึง พระนิพพาน คือความดับไปแห่งกิเลสทั้งปวง บุคคลผู้เข้าถึงพระนิพพานได้แล้ว ย่อมหมดกิเลส หมดตัณหา หมดเชื้อยางที่เป็นสาเหตุแห่งการเวียนว่ายตายเกิดในวัฏสงสาร หลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้อย่างถาวร ดังนั้น วิราคธรรมจึงถือว่าเป็นธรรมอันประเสริฐที่สุดในบรรดาธรรมทั้งปวง
สัตว์ 2 เท้า ได้แก่ มนุษย์ทั้งปวง ในบรรดามนุษย์ทั้งปวงนั้น พระพุทธเจ้าผู้ตรัสรู้ดีตรัสรู้ชอบด้วยพระองค์เองเป็นผู้ประเสริฐที่สุด เพราะพระองค์ทรงบำเพ็ญบารมีมาอย่างยิ่งยวดจนสามารถตรัสรู้ธรรมอันประเสริฐได้ และทรงนำธรรมนั้นมาแนะนำสั่งสอนสรรพสัตว์ทั้งหลายให้รู้ตาม เป็นผู้มีพระมหากรุณาธิคุณแก่ชาวโลกทั้งปวง.
