สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโน สติปฏฺฐานโคจโร
วิมุตฺติกุสุมสญฺฉนฺโน ปรินิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว.
[คำอ่าน]
สำ-มับ-ปะ-ทา-นะ-สำ-ปัน-โน…..สะ-ติ-ปัด-ถา-นะ-โค-จะ-โร
วิ-มุด-ติ-กุ-สุ-มะ-สัน-ฉัน-โน…..ปะ-ริ-นิบ-พา-ยิด-สัด-ตะ-ยะ-นา-สะ-โว
[คำแปล]
“ผู้ถึงพร้อมด้วยสัมมัปปธาน มีสติปัฏฐานเป็นอารมณ์ ดารดาษไปด้วยดอกไม้คือวิมุตติ หาอาสวะมิได้ จักปรินิพพาน.”
(เทวสภเถร) ขุ.เถร. 26/282.
สัมมัปปธาน คือ ความเพียรชอบ หรือ ความเพียรที่ตั้งไว้โดยชอบ มี 4 อย่าง คือ
- สังวรปธาน ความเพียรระวังบาปไม่ให้เกิดขึ้น
- ปหานปธาน ความเพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว
- ภาวนาปธาน ความเพียรสร้างกุศลให้เกิดขึ้น
- อนุรักขนาปธาน ความเพียรรักษากุศลธรรมทั้งหลายไว้ไม่ให้เสื่อม
สติปัฏฐาน แปลว่า ที่ตั้งของสติ หมายถึง สิ่งที่จะต้องใช้สติกำหนดพิจารณาให้รู้เห็นตามความเป็นจริง เพื่อให้เกิดปัญญารู้แจ้ง มี 4 ประการ คือ
- กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณากาย ให้รู้เห็นตามความเป็นจริง
- เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณาเวทนา
- จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณาจิต
- ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณาธรรมารมณ์
บุคคลผู้เพียบพร้อมด้วยสัมมัปปธานทั้ง 4 ประการ มีความเพียรในการระวังบาป ละบาป สร้างกุศล และรักษาคุณงามความดีที่มีอยู่ไม่ให้เสื่อมสิ้น พร้อมทั้งหมั่นปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานบนพื้นฐานของสติปัฏฐาน 4 ย่อมสามารถกำจัดกิเลสาสวะออกจากจิตใจได้ทีละน้อยจนหมดสิ้น เข้าถึงวิมุตติคือความหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวง เข้าสู่นิพพานได้ในที่สุด.
