วิจาร 6 ประการ

วิจาร แปลว่า ความไตร่ตรองหรือการคิดทบทวน หมายถึง ความไตร่ตรองในอารมณ์ที่ตรึก เป็นสภาวะที่เกิดต่อเนื่องจากวิตกคือความตรึก กล่าวคือ เมื่อเกิดวิตกคือความตรึกในอารมณ์ใด ๆ ด้วยอำนาจความทะยานอยากแล้ว ใจก็นำเอาอารมณ์นั้นมาไตร่ตรองตามแต่จะนึกไปต่าง ๆ นานา เช่น ไตร่ตรองถึงความดีหรือไม่ดีของอารมณ์นั้น ๆ เป็นต้น

วิจาร จำแนกออกเป็น 6 ประการ คือ

1. รูปวิจาร

รูปวิจาร ความตรองในรูป คือ เมื่อเกิดรูปวิตกคือความตรึกในรูปที่เห็นด้วยอำนาจของความทะยานอยากแล้ว รูปวิจารคือความตรองในรูปที่เห็นนั้นก็จะเกิดตามมา

2. สัททวิจาร

สัททวิจาร ความตรองในเสียง คือ เมื่อเกิดสัททวิตกคือความตรึกในเสียงที่ได้ยินด้วยอำนาจของความทะยานอยากแล้ว สัททวิจารคือความตรองในเสียงที่ได้ยินนั้นก็จะเกิดตามมา

3. คันธวิจาร

คันธวิจาร ความตรองในกลิ่น คือ เมื่อเกิดคันธวิตกคือความตรึกในกลิ่นที่ได้สูดดมด้วยอำนาจของความทะยานอยากแล้ว คันธวิจารคือความตรองในกลิ่นที่ได้สูดดมนั้นก็จะเกิดตามมา

4. รสวิจาร

รสวิจาร ความตรองในรส คือ เมื่อเกิดรสวิตกคือความตรึกในรสที่ได้ลิ้มด้วยอำนาจของความทะยานอยากแล้ว รสวิจารคือความตรองในรสที่ได้ลิ้มนั้นก็จะเกิดตามมา

5. โผฏฐัพพวิจาร

โผฏฐัพพวิจาร ความตรองในสิ่งที่ต้องกาย คือ เมื่อเกิดโผฏฐัพพวิตกคือความตรึกในโผฏฐัพพะที่ต้องกายด้วยอำนาจของความทะยานอยากแล้ว โผฏฐัพพวิจารคือความตรองในโผฏฐัพพะที่ต้องกายนั้นก็จะเกิดตามมา

6. ธัมมวิจาร

ธัมมวิจาร ความตรองในธรรมารมณ์ คือ เมื่อเกิดธัมมวิตกคือความตรึกในธรรมารมณ์ที่เกิดกับใจด้วยอำนาจของความทะยานอยากแล้ว ธัมมวิจารคือความตรองในธรรมารมณ์ที่เกิดกับใจนั้นก็จะเกิดตามมา