Tagged: ธรรมวิภาค

พระโสดาบัน 3 ประเภท

โสดาบัน แปลว่า ผู้ถึงกระแส คือ ผู้เข้าถึงกระแสที่จะนำไปสู่พระนิพพาน เป็นพระอริยบุคคลประเภทแรกใน 4 ประเภท สามารถละสังโยชน์ขั้นต่ำได้ 3 ประการ คือ สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา และ สีลัพพตปรามาส

อริยบุคคล 8 ประเภท

อริยบุคคล คือ บุคคลผู้ประเสริฐ ผู้ที่เป็นอารยะในความหมายของพระพุทธศาสนา ถ้าจำแนกตามลักษณะขั้นตอนการบรรลุธรรมเป็นมรรค-ผล คือ มรรคสมังคี (ผู้พร้อมด้วยมรรค) และ ผลสมังคี (ผู้พร้อมด้วยผล) มี 8 ประเภท

อริยบุคคล 4 ประเภท

อริยบุคคล 4 ประเภท
1. โสดาบัน ผู้ถึงกระแส
2. สกทาคามี ผู้กลับมาอีกครั้งเดียว
3. อนาคามี ผู้ไม่เวียนกลับมาอีก
4. อรหันต์ ผู้ห่างไกลจากกิเลส

สมาธิ 3 ประการ (หมวดที่ 2)

สมาธิ คือ ความตั้งมั่นแห่งจิต อาการที่จิตตั้งมั่นไม่หวั่นไหวในอารมณ์อย่างใดอย่างหนึ่ง แบ่งเป็นสมาธิในสมถะ หรือสมาธิที่เกิดจากการเจริญสมถกรรมฐาน อย่างหนึ่ง สมาธิในวิปัสสนา หรือสมาธิที่เกิดจากการเจริญวิปัสสนากรรมฐาน อย่างหนึ่ง

สมาธิ 3 ประการ (หมวดที่ 1)

สมาธิ คือ ความตั้งมั่นแห่งจิต สภาวะที่จิตสงบนิ่งจับอยู่ที่อารมณ์อันเดียว ไม่ฟุ้งซ่านหรือหวั่นไหวไปตามอารมณ์ต่าง ๆ ภายนอก แบ่งประเภทตามระดับความตั้งมั่นแห่งจิตออกเป็น 2 ประเภทบ้าง 3 ประเภทบ้าง ในที่นี้จะกล่าวถึงสมาธิ 3 ประเภท

อุปาทายรูป 24 ประการ

อุปาทายรูป คือ รูปอาศัย หมายถึง รูปที่เป็นไปโดยอาศัยมหาภูตรูป ได้แก่ คุณและอาการแห่งมหาภูตรูปนั่นเอง

มหาภูต (ภูตรูป) 4 ประการ

มหาภูต (ภูตรูป) 4 ประการ
1. ปฐวีธาตุ สภาวะที่แผ่ไปหรือกินเนื้อที่
2. อาโปธาตุ สภาวะที่เอิบอาบหรือดูดซึม
3. เตโชธาตุ สภาวะที่ทำให้ร้อน
4. วาโยธาตุ สภาวะที่ทำให้สั่นไหว

ภาวนา 4 ประการ

ภาวนา 4 ประการ
1. กายภาวนา การพัฒนากาย
2. สีลภาวนา การอบรมศีล
3. จิตตภาวนา การพัฒนาจิต
4. ปัญญาภาวนา การพัฒนาปัญญา

กรรม 2 ประการ

กรรม 2 ประการ
1. อกุศลกรรม กรรมที่เป็นอกุศล
2. กุศลกรรม กรรมที่เป็นกุศล

สุทธิ 2 ประการ

สุทธิ 2 ประการ
1. ปริยายสุทธิ ความบริสุทธิ์บางส่วน
2. นิปปริยายสุทธิ ความบริสุทธิ์อย่างสิ้นเชิง

สมาธิ 2 ประการ

สมาธิ 2 ประการ
1. อุปจารสมาธิ สมาธิเฉียด ๆ
2. อัปปนาสมาธิ สมาธิอันแน่วแน่

สังขาร 2 ประการ

สังขาร 2 ประการ
1. อุปาทินนกสังขาร สังขารมีใจครอง
2. อนุปาทินนกสังขาร สังขารไม่มีใจครอง

วิมุตติ 2 ประการ

วิมุตติ 2 ประการ
1. เจโตวิมุตติ การหลุดพ้นด้วยอำนาจแห่งจิต
2. ปัญญาวิมุตติ การหลุดพ้นด้วยอำนาจแห่งปัญญา

รูป 2 ประการ

รูป 2 ประการ
1. มหาภูตรูป สภาวะอันปรากฏได้เป็นใหญ่ๆ โตๆ
2. อุปาทายรูป รูปที่เป็นไปโดยอาศัยมหาภูตรูป

ปาพจน์ 2 ประการ

ปาพจน์ 2 ประการ
1. ธรรม คำสอนแสดงหลักความจริงที่ควรรู้
2. วินัย ข้อบัญญัติที่วางไว้เป็นหลักกำกับความประพฤติ

ปริเยสนา 2 ประการ

ปริเยสนา 2 ประการ
1. อริยปริเยสนา การแสวงหาอย่างประเสริฐ
2. อนริยปริเยสนา การแสวงหาที่ไม่ประเสริฐ

ปฏิสันถาร 2 ประการ

ปฏิสันถาร 2 ประการ
1. อามิสปฏิสันถาร การต้อนรับด้วยอามิส
2. ธัมมปฏิสันถาร การต้อนรับด้วยธรรม

บูชา 2 ประการ

บูชา 2 ประการ
1. อามิสบูชา การบูชาด้วยอามิส
2. ปฏิปัตติบูชา การบูชาด้วยการปฏิบัติตาม

นิพพาน 2 ประการ

นิพพาน 2 ประการ
1. สอุปาทิเสสนิพพาน สภาวะที่ดับกิเลสแต่ยังมีเบญจขันธ์เหลือ
2. อนุปาทิเสสนิพพาน สภาวะที่ดับกิเลสและไม่มีเบญจขันธ์เหลือ

ธรรม 2 ประการ (หมวดที่ 3)

ธรรม 2 ประการ
1. สังขตธรรม ธรรมอันปัจจัยปรุงแต่ง
2. อสังขตธรรม ธรรมอันปัจจัยไม่ได้ปรุงแต่ง

ธรรม 2 ประการ (หมวดที่ 2)

ธรรม 2 ประการ
1. โลกิยธรรม ธรรมอันเป็นวิสัยของโลก
2. โลกุตรธรรม ธรรมอันมิใช่วิสัยของโลก

เทศนา 2 ประการ (หมวดที่ 1)

เทศนา 2 ประการ
1. ปุคคลาทิฏฐานา เทศนา การแสดงธรรมโดยการยกบุคคลขึ้นเป็นที่ตั้ง
2. ธัมมาทิฏฐานา เทศนา การแสดงธรรมโดยมีธรรมเป็นที่ตั้ง

ทิฏฐิ 2 ประการ

ทิฏฐิ 2 ประการ
1. สัสสตทิฏฐิ ความเห็นว่าเที่ยง
2. อุจเฉททิฏฐิ ความเห็นว่าขาดสูญ